Παρασκευή, 29 Μαρτίου 2024

ev media-logo


«Η ιστορική διάσταση της μετανάστευσης». Επίκαιρο άρθρο του Διονύση Παρούτσα, από την έντυπη έκδοση

Φυσικά το μεγάλο ζήτημα των ημερών μας είναι οι πρόσφυγες. Το θέμα αυτό προκαλεί ανάμικτα συναισθήματα σε όλους, οπότε μια συναισθηματική του προσέγγιση δεν ενδείκνυται σε αυτό το σημείο. Εντούτοις, αξίζει τον κόπο να κάνουμε μια προσπάθεια να ερμηνεύσουμε το φαινόμενο μέσα από την ιστορική και επιστημονική του διάσταση.872

Στο σημερινό μας σημείωμα λοιπόν, θα παραθέσουμε την περίληψη μιας σχετικής εργασίας που υπέβαλα στο πανεπιστήμιο στα πλαίσια του μεταπτυχιακού μου. Γενικά, εμείς οι εκπαιδευτικοί ενδιαφερόμαστε για το φαινόμενο καθώς επηρεάζει άμεσα τον τρόπο με τον οποίο χειριζόμαστε (ή πρέπει να χειριζόμαστε) τους μαθητές μας που προέρχονται πλέον από ποικίλα πολιτισμικά περιβάλλοντα. Για λόγους οικονομίας έχουν αφαιρεθεί οι βιβλιογραφικές αναφορές και καταβλήθηκε προσπάθεια το κείμενο να διασκευαστεί ανάλογα.

Όταν αναφερόμαστε στον όρο μετανάστευση, λοιπόν, προσδιορίζουμε ένα πολύπλοκο κοινωνικό φαινόμενο με ανόμοιες διαδικασίες και καταστάσεις. Τα άτομα που εμπλέκονται αποκαλούνται αλλοδαποί, πρόσφυγες, (λαθρο)μετανάστες, ή παλιννοστούντες .

Οι διαθέσιμες εκτιμήσεις δείχνουν ότι πάνω από 150 εκατομμύρια άνθρωποι κατοικούν εκτός της χώρας καταγωγής τους. Από αυτούς 80 – 97 εκ. εκτιμάται ότι είναι οι διακινούμενοι εργαζόμενοι και μέλη των οικογενειών τους - 22 εκ. εκ των οποίων εργάζονται στην Ασία. Άλλα 12 εκ. από αυτούς είναι πρόσφυγες.

Κατά τις τελευταίες δεκαετίες του εικοστού αιώνα, και την πρώτη του εικοστού πρώτου, τα περισσότερα μεγάλα έθνη-κράτη είδαν την μετανάστευση να αναδεικνύεται ως ένα σημαντικό ζήτημα με σημαντικές επιπτώσεις στην κοινή γνώμη, την πολιτική, και την έρευνα. Πράγματι, με πάνω από 100 εκατομμύρια διεθνείς μετανάστες σε όλο τον κόσμο, καθώς και κατ' εκτίμηση 30 εκατομμύρια πρόσφυγες, η μετανάστευση έχει μετατραπεί σε θέμα παγκόσμιας ανησυχίας.

Ο όρος μετανάστευση, είναι σύνθετος και προέρχεται από την πρόθεση "μετα" και το ρήμα "ναίω = κατοικώ" σημαίνοντας κυριολεκτικά "αλλαγή κατοικίας", αποτελεί δε χαρακτηριστικό της ανθρωπότητας από την εποχή της εμφάνισής μας ως είδος στις αφρικανικές σαβάνες. Ο ορισμός της μετανάστευσης ως περισσότερο ή λιγότερο μόνιμη μετακίνηση των ανθρώπων στο χώρο εισάγει μια σειρά από σημαντικές πολιτιστικές ανησυχίες.

Πρώτον είναι το θέμα της σχετικής μονιμότητας των μεταναστών στη νέα τους εγκατάσταση. Για πολλούς, ίσως τους περισσότερους, η μετανάστευση αποτελεί μια μόνιμη κίνηση, για άλλους είναι μια προσωρινή κατάσταση, πριν τελικά επιστρέψουν «στην πατρίδα». Ένα κεντρικό χαρακτηριστικό γνώρισμα της μεγάλης υπερατλαντικής μετανάστευσης που έλαβε χώρα ανάμεσα στην Ευρώπη και τη Βόρεια και τη Νότια Αμερική από τη δεκαετία του 1890 μέχρι τη δεκαετία του 1910 ήταν το υψηλό ποσοστό των ανθρώπων που επέστρεψε στην Ευρώπη. Σύμφωνα με ορισμένους υπολογισμούς, πάνω από το ένα τρίτο όλων των Ευρωπαίων που πήγαν στην Αμερική επέστρεψαν "στην πατρίδα".

Τα τελευταία χρόνια υποστηρίζεται ότι οι νέοι διεθνείς και παγκόσμιοι οικονομικοί συσχετισμοί δομούν τις διαδρομές των μεταναστών με πιο περίπλοκους τρόπους από ό, τι τα προηγούμενα χρόνια. Η έρευνα αυτή δείχνει ότι πολλοί μετανάστες παίζουν ενεργό ρόλο (οικονομικό, πολιτικό, και πολιτισμικό) τόσο στις χώρες μετοίκησής τους όσο και στις κοινότητες καταγωγής τους, καθώς κινούνται "εμπρός και πίσω" με τρόπο που σπάνια γινόταν τις προηγούμενες εποχές μεταναστεύσεων μεγάλης κλίμακας.

Παρ' ότι όμως η μεγαλύτερη προσοχή εστιάζεται στη διεθνή μετανάστευση, οι περισσότεροι μετανάστες σήμερα είναι εσωτερικοί και διαμένουν εντός των ορίων των χωρών τους. Η Κίνα, η Αίγυπτος και η Βραζιλία είναι χώρες που βιώνουν υψηλά επίπεδα εσωτερικής μετανάστευσης. Πράγματι, και αντίθετα με την εντύπωση ότι το μεταναστευτικό ρεύμα κατευθύνεται προς τον ανεπτυγμένο κόσμο (την Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική), η μετανάστευση σήμερα είναι περισσότερο ενδο-ηπειρικό φαινόμενο, περιορίζεται δηλαδή εντός της Ασίας, της Αφρικής κλπ.

Γιατί μεταναστεύουν, όμως, οι άνθρωποι; Οι άνθρωποι μεταναστεύουν επειδή οι άλλοι συγγενείς τους, οι φίλοι τους και οι φίλοι των φίλων τους μετανάστευσαν πριν από αυτούς. Πράγματι, ο καλύτερος προγνωστικός δείκτης του ποιος θα μεταναστεύσει είναι αυτός που καταγράφει το ποιος έχει μεταναστεύσει ήδη. Ουσιαστικά, από τις αρχές της δεκαετίας του 1970 η οικογενειακή επανένωση αποτελεί έναν τους λίγους τρόπους που δικαιολογούν την μετανάστευση στην Ευρώπη.

Εκτός, βέβαια, από τους οικονομικούς και οικογενειακούς λόγους, υπάρχει και ο πόλεμος, με τον οποίο η μετανάστευση συνδέεται στενά. Η απειλή της έλλειψης εργατικού δυναμικού κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου οδήγησε στη δημιουργία προσωρινών προσπαθειών για την πρόσληψη εργατικού δυναμικού και για την προσέλκυση του αναγκαίου προσωπικού στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Στον απόηχο του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, πολλές από τις μεγάλες βορειοευρωπαϊκές δημοκρατίες, όπως η Γερμανία και το Βέλγιο ανέπτυξαν «προγράμματα πρόσκλησης εργαζομένων» για την πρόσληψη αλλοδαπών εργαζομένων - αρχικά από τη Νότια Ευρώπη, και στη συνέχεια από την περιοχή του Μαγκρέμπ της Βόρειας Αφρικής και την Τουρκία. Τα προγράμματα έληξαν στις αρχές του 1970, ωστόσο, η οικογενειακή επανένωση και η μεταναστευτική αλυσίδα συνέχισε να φέρνει μετανάστες από τη Βόρεια Αφρική στην Ευρώπη για χρόνια.

Επίσης υπάρχουν και οι αιτούντες άσυλο, αυτοί δηλαδή που προσπαθούν να ξεφύγουν σε μια χώρα λόγω βάσιμου φόβου δίωξης. Εντούτοις, παρ’ όλο που οι προηγμένες μεταβιομηχανικές δημοκρατίες είναι πιθανό να συνεχίσουν να αντιμετωπίζουν σημαντικό αριθμό αιτούντων άσυλο, οι περισσότεροι από αυτούς βρίσκονται στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Για παράδειγμα, πάνω από τρία εκατομμύρια αιτούντες άσυλο υπάρχουν στην αφρικανική ήπειρο.

Ενώ, λοιπόν, τα διάφορα κράτη ασκούν υπέρμετρους ελέγχους τόσο στην εσωτερική όσο και στην εξωτερική μετανάστευση, υπάρχουν ωστόσο περιπτώσεις όπου δεν μπορούν να κάνουν τίποτε για να περιορίσουν τα μεταναστευτικά κύματα.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, για παράδειγμα, υπολογίζεται ότι υπάρχουν περίπου 5 - 10 εκατομμύρια παράνομοι μετανάστες οι οποίοι αποτελούν περίπου το 20% του συνόλου των αλλοδαπών. Στην Ευρώπη, η αναλογία των παράνομων προς νόμιμους μετανάστες είναι ένα πιο προσεκτικά φυλαγμένο μυστικό, λόγω των επικίνδυνων πολιτικών προεκτάσεων του. Και αυτό διότι από την δεκαετία του 1990 και μετά κάποια σκληροπηρυνικά δεξιά κόμματα έχουν δει άνοδο των ποσοστών τους καθώς στην ατζέντα τους περιλαμβάνουν αναφορές στην παράνομη μετανάστευση.

Στο σημείο αυτό, θα κλείσουμε την αναφορά μας στο φαινόμενο της μετανάστευσης, κυρίως λόγω έλλειψης χώρου. Εντούτοις σε επόμενο φύλλο θα αναφερθούμε στις πολιτισμικές αλλαγές που επέρχονται τόσο στους ίδιους τους μετανάστες όσο και στις κοινωνίες που τους υποδέχονται.

Κι αυτό διότι μόνο η επιστημονική γνώση είναι αυτή που μπορεί να καθορίσει την πολιτική μας συμπεριφορά στα πλαίσια που επιβάλλει ο ανθρωπισμός και το ελληνικό ιδεώδες.