άρθρο από την έντυπη έκδοση, της Ελένης Παπαροϊδάμη*
Η σχολική χρονιά έφτασε επιτέλους στην ολοκλήρωσή της, έπειτα από πολλαπλές ανατροπές και… αιφνίδιες εξελίξεις λόγω κορονοϊού, με τα παιδιά να βρίσκονται στην καλύτερη των περιπτώσεων, μπροστά από το e-class να επιλύουν τις εργασίες τους. Μετά από μια μετασχηματιστική κατάσταση βίωσης αλλαγών και ενσωμάτωσης της «κοινωνίας της γνώσης» στην καθημερινή μαθησιακή τους πραγματικότητα, μέσα από την εφαρμογή της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, το καλοκαιράκι ήρθε έπειτα και από την παράταση της σχολικής χρονιάς. Ζήτημα που έχει προκύψει για τους γονείς είναι ξεκάθαρα η απασχόληση των παιδιών τους. Ποιες πρακτικές θα μπορούσαν λοιπόν να είναι χρήσιμες, με στόχο τη γόνιμη αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου στις καλοκαιρινές τους διακοπές;
Σε πρώτο επίπεδο, αξίζει να οριοθετήσουμε τι εστί «ελεύθερος χρόνος». Αποτελεί άραγε ένα κοινωνικό κατασκεύασμα που επέφερε η ανάγκη για προγραμματισμό, οργάνωση και αποτελεσματικότητα στη μετανεωτερική εποχή; Εξάλλου, ο ίδιος ο «χρόνος» ρυθμίζει την ύπαρξη των ατόμων, τα οριοθετεί σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο και σε μια κοινωνική λειτουργικότητα. Πολύ απλά, ελεύθερος είναι «ο χρόνος, τον οποίο ο άνθρωπος, πλήρως απαλλαγμένος από επαγγελματικές ή άλλου είδους υποχρεώσεις, μπορεί να τον αξιοποιήσει σύμφωνα με την προσωπική βούληση και τις επιθυμίες του».
Αναμφισβήτητα, ένα οριοθετημένο πλαίσιο και περιβάλλον μέσα από τη σταθερή εφαρμογή προγράμματος και ρουτίνας είναι η καλύτερη λύση για την αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου για τα παιδιά, αλλά και για… ξέγνοιαστους γονείς. Η δόμηση του προγράμματος ίσχυε βέβαια ρητά - και ίσως ασυνείδητα και πριν, μέσα από το συγκεκριμένο ωράριο λειτουργίας του σχολείου. Δεν είναι βέβαια υποχρεωτικό να περιλαμβάνει τυπική μάθηση, με τη μορφή εργασιών (ίσως και λίγο καταναγκαστικών), αλλά και ξεκούραση, φυσικά! Βασισμένο στις κλίσεις, τα ενδιαφέροντα και κυρίως τη θέληση του παιδιού για δράση και κινητοποίηση, αλλά και σε δυσκολίες και ελλείμματα που χρειάζονται άμβλυνση και υποστήριξη, αυτή η ρουτίνα μπορεί να περιλαμβάνει δημιουργικές δραστηριότητες, παιχνίδι με φίλους, διαδραστική και βιωματική μάθηση, ανάγνωση βιβλίων και γενικότερα ασχολίες που να επικεντρώνονται στην καλλιέργεια κοινωνικών, προσωπικών και διαπροσωπικών δεξιοτήτων, γνωστικών και μετα-γνωστικών (π.χ. μέσα από την ανάπτυξη διαλόγου και συζήτησης για τα βιώματά τους).
Η δημιουργία πολλαπλών εμπειριών με εναλλαγές (παρέα με συνομήλικους, βόλτα στη φύση, παιδική χαρά, κατασκήνωση, άθληση κ.ά.) και ερεθισμάτων είναι καλό να είναι συνεχής για τα παιδιά, με στόχο τη διαμόρφωση ενήλικων συμπεριφορών, που να παρουσιάζουν τόσο ευελιξία και προσαρμοστικότητα σε κάθε περιβάλλον, όσο και επίλυση προβλημάτων και συγκρούσεων.
Στόχος είναι, δηλαδή, η ύπαρξη ενός δομημένου προγράμματος, όπου τα όρια είναι σαφή και αμετάκλητα για όλους (κηδεμόνες και παιδιά), όπου εφαρμόζεται ένα ξεκάθαρο πλάνο αμοιβών και ποινών και όπου καμία δραστηριότητα δεν ξεπερνά τα χωροχρονικά πλαίσια -όπως συμβαίνει συνήθως, για παράδειγμα, με την υπερβολική χρήση ψηφιακών μέσων (τηλεόραση, τάμπλετ, υπολογιστής κτλ.). Με αυτόν τον τρόπο, χτίζεται παράλληλα μεταξύ γονέων και παιδιών μια αμφίδρομη σχέση εμπιστοσύνης, όπου και τα παιδιά έχουν, για παράδειγμα, την ευκαιρία να συζητήσουν με τους γονείς τους τι τους αρέσει και τι όχι, τι τους προβληματίζει. Από την άλλη, οι γονείς έχουν άποψη για το γίγνεσθαι των παιδιών τους, για τα δυνατά και αδύναμα στοιχεία τους, για τα θέλω τους και δύνανται βάσει των δικών τους βιωμάτων να δράσουν σχετικά… κατάλληλα. Έπειτα, ιδιαίτερα για τους μαθητές που παρουσιάζουν ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες ή μαθησιακές δυσκολίες, η εφαρμογή ρουτίνας εξασφαλίζει την προτεραιοποίηση και την οργάνωση των αναγκών τους μέσα σε ένα πρακτικό πλαίσιο σε προσωπικό, κοινωνικό, αλλά κυρίως σε ψυχοσυναισθηματικό επίπεδο.
Βέβαια, αυτό το συνεχές κυνήγι των ορίων από τους γονείς στα παιδιά για την αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου στις διακοπές, κάνει ακόμη πιο έντονο το δύσκολο ζήτημα που απασχολεί ακόμη και τους ίδιους: να οργανώσουν αποτελεσματικά τον κενό χρόνο που έχουν μεταξύ του προσωπικού τους χρόνου και της επαγγελματικής τους ζωής. Είναι αλήθεια, άλλωστε, ότι ο «γονεϊκός ρόλος» λαμβάνει διαφορετικές πτυχές, όπως «ενεργοί γονείς», εκπαιδευτικοί, φροντιστές του σπιτιού: μια σύνθετη δηλαδή πολυπλοκότητα, η οποία αν δεν είναι οργανωμένη μπορεί να φέρει δυσκολίες στην ποιότητα της οικογενειακής ζωής.
Ο χρόνος, όμως, των γονιών που αφορά τη «γονεϊκή κοινωνικότητα» και έχει να κάνει με το παιχνίδι με τα παιδιά μέσα στο σπίτι ή έξω, αποτελεί «κλειδί» για την εγκαθίδρυση μιας ποιοτικής σχέσης γονέων - παιδιών, αλλά και για την αλληλεπίδραση που θα έχει το παιδί με το περιβάλλον του. Καθώς το παιδί, μέσα από τα μάτια των γονιών του θεάται όχι μόνο τον κόσμο, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο βλέπει τον εαυτό του, ο χρόνος που αφιερώνουν οι γονείς σε αυτό, καθίσταται ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη της προσωπικότητας του. Με τη μητέρα να έχει τον ρόλο της οργάνωσης των σχέσεων του παιδιού, και τον πατέρα να αποτελεί το πρότυπο δυναμισμού, αρχετυπικά και ψυχολογικά, η διαχείριση του ελεύθερου χρόνου -με αφορμή και τις καλοκαιρινές διακοπές- συνιστά ένα ακόμη θέμα που οι γονείς καλούνται να «δείξουν» στα παιδιά τους, ώστε να μπορούν εκείνα, σε εναρμόνιση και ισορροπία, να απολαμβάνουν τις χαρές της ζωής, αλλά και να αντιμετωπίζουν τις σημαντικές της προκλήσεις, ως αυτόνομοι και ανεξάρτητοι ενήλικες.
*Εκπαιδευτικός, με ειδίκευση στην Ειδική Αγωγή και στη Διοίκηση της Εκπαίδευσης
