Παρασκευή, 29 Μαρτίου 2024

ev media-logo

Πώς πήρε το όνομά της η Δομνίστα; Ένα ενδιαφέρον άρθρο για την προέλευση της ονομασίας του ευρυτανικού χωριού (έντυπη έκδοση)

Καταγράφοντας δεδομένα και ανατρέχοντας σε ιστορικά στοιχεία, ο Κώστας Νταλιάνης, που ζει και εργάζεται στην Αθήνα, επιχειρεί να αναζητήσει την προέλευση της ονομασίας του χωριού του, της Δομνίστας. Παρακάτω παραθέτουμε το άρθρο του καθώς και τα στοιχεία που ενσωματώνει μετά την έρευνα που έκανε και τα οποία δίνουν -αν μη τι άλλο- μια νέα οπτική στο ερώτημα:

"Πώς πήρε το όνομά της η Δομνίστα Ευρυτανίας;"domnista-plateia-ntalianis1

Domnista: Μια ιστορία.

"Δομνίστα"… Μια λέξη γεμάτη συναισθήματα. Μια λέξη που έχει σημαδέψει τη ζωή πολλών από 'μας, που προκαλεί ρίγος και χτυποκάρδι σε ακόμη περισσότερους. Από πού προέρχεται, όμως, αυτή η λέξη; Ποιος την επινόησε; Πότε πρωτακούστηκε; Πότε πρωτοχρησιμοποιήθηκε ως όνομα για το χωριό μας;

Απόψεις έχουν διατυπωθεί κατά καιρούς διάφορες: Άλλες περισσότερο «επιστημονικοφανείς», όπως του γλωσσολόγου-ιστορικού Alexander Hilferding, που υποστήριξε ότι το τοπωνύμιο «Δομνίστα» είναι σλαβικό (Δομνίστα<Δόμνιτσα<Domnišče) και το παραλλήλισε μάλιστα με το «Dǫbьnica “Dubnica” που αποτελεί κοινή ονομασία πόλεων σε Βουλγαρία και Σλοβακία (σε αντιδιαστολή πάντως με τον συνεχιστή του έργου του, επίσης γλωσσολόγου-ιστορικού Μax Vasmer, ο οποίος κράτησε σαφείς αποστάσεις από την παραπάνω ερμηνεία...).

Και άλλες που ανάγονται κατά πάσα πιθανότητα στη σφαίρα της μυθογραφίας, όπως αυτή που υποστηρίζει ότι η «Δομνίστα» ήταν τον καιρό των Φράγκων Ιπποτών (αυτούς κρατήστε τους, θα τους χρειαστούμε παρακάτω!) φυσικό πρόσωπο, κόρη της αρχόντισσας «Δόμνας» και ότι η ονοματοδοσία του χωριού έγινε από τη μητέρα προς τιμήν του παιδιού της, όταν το έχασε πρόωρα.

Υπό αυτές τις συνθήκες, λοιπόν, παίρνουμε την πρωτοβουλία να καταθέσουμε και τη δική μας ΕΡΑΣΙΤΕΧΝΙΚΗ άποψη για την προέλευση του ονόματος του χωριού μας, με την ελπίδα βέβαια να προκύψουν κάποια στιγμή στο μέλλον ακριβή δεδομένα που θα λύνουν οριστικά το ζήτημα.

Ας ξεκινήσουμε πρώτα από το μοναδικό αδιαμφισβήτητο στοιχείο που υπάρχει:

Το όνομα του χωριού εμφανίζεται σε γραπτή μορφή για πρώτη φορά το 1454, σε έναν φορολογικό κατάλογο των Τούρκων.

Καταλαβαίνουμε συνεπώς ότι το όνομα «Δομνίστα» ήταν ήδη σε χρήση την εποχή της Άλωσης της Κωνσταντινούπολης από τον Μωάμεθ το Β’. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι είχε παγιωθεί σε προγενέστερο χρόνο, στα Βυζαντινά δηλαδή χρόνια.

Πότε, όμως; Για να το διερευνήσουμε, θα πρέπει κατ’ αρχάς να λάβουμε υπόψη την κατάσταση που επικρατούσε στο Βυζάντιο τους προηγούμενους αιώνες.

Το 1204, μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους η μορφή της Αυτοκρατορίας άλλαξε.

Κύριο χαρακτηριστικό της αλλαγής ήταν ο κατακερματισμός των εδαφών της και φυσικά η δημιουργία λατινικών κρατών στη μεγαλύτερη έκτασή της.

Η βυζαντινή εξουσία νομοτελειακά ακολούθησε αυτόν τον κατακερματισμό και διατηρήθηκε μόνο σε 3 περιοχές-κράτη: την αυτοκρατορία της Τραπεζούντας, το δεσποτάτο της Ηπείρου και την αυτοκρατορία της Νίκαιας .

Τα υπόλοιπα κομμάτια-κράτη διοικούνταν από Λατίνους ηγεμόνες και αποτέλεσαν τη λεγόμενη Λατινική αυτοκρατορία.

Η διάρκειά της, όμως, ήταν βραχύβια και το 1261 με την ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης από την αυτοκρατορία της Νίκαιας η ενιαία αυτή μορφή τερματίστηκε.

Τα ξεχωριστά λατινικά κράτη που τη συναποτελούσαν παρέμειναν, όμως, αυτόνομα και ισχυρά στα εδάφη όπου αυτά είχαν ιδρυθεί μετά το 1204.

Η περιοχή του χωριού μας γεωγραφικά περιλαμβανόταν στα όρια του δεσποτάτου της Ηπείρου, σ’ ένα δηλαδή από τα κράτη με αμιγώς βυζαντινή-ελληνική διοίκηση και συνείδηση.

Στα ανατολικά του το δεσποτάτο της Ηπείρου συνόρευε με το Δουκάτο των Αθηνών, ένα από τα μακροβιότερα λατινικά κράτη που δημιουργήθηκαν εκείνη τον καιρό.

Το δουκάτο των Αθηνών άντεξε μέχρι το 1456, οπότε και καταλήφθηκε από τους Οθωμανούς.

Σε γενικές γραμμές, λοιπόν, αυτό είναι το ιστορικό πλαίσιο της εποχής κατά τη διάρκεια της οποίας θεωρούμε ότι προέκυψε το όνομα του χωριού μας.

Πώς όμως αυτό το όνομα προέκυψε; Τι σημαίνει; Σχετίζεται ίσως με κάποιο γεγονός; Σχετίζεται με το συγκεκριμένο τόπο; Ποια μπορεί να είναι αυτά τα επιμέρους στοιχεία που συνέβαλαν στη γέννησή του;

Κι ακόμη, σε επόμενο επίπεδο αναζήτησης, αν η περιοχή του χωριού ήταν κάτω από ελληνική διοίκηση, γιατί δεν δημιουργήθηκε εκ των πραγμάτων ένα ελληνικό τοπωνύμιο, όπως τόσα και τόσα, αντιθέτως προέκυψε μία λέξη που δεν έχει καμία συγγενή ρίζα στην ελληνική γλώσσα (αλλά που είναι τόσο ιδιαίτερη ακουστικά, με χαρακτηριστική εκφορά, σχεδόν ποιητική θα λέγαμε!);

Μήπως τελικά κάποια στιγμή η περιοχή της Δομνίστας βρέθηκε κάτω από ξένη (εν προκειμένω, λατινική) κυριαρχία και προέκυψε αυτή η ονοματοδοσία; Η θεωρία που αναπτύσσουμε υποστηρίζει ακριβώς αυτό.

domnista-eisodos-pinakida1

Ας το δούμε πιο αναλυτικά: Πέρα απ’ το ότι εκείνα τα χρόνια τα σύνορα των κρατών στο χώρο της πρώην βυζαντινής αυτοκρατορίας ήταν κατά κύριο λόγο εξαιρετικά ασταθή, ευμετάβλητα και η οριοθέτησή τους ανάμεσα στα γειτονικά κράτη συνεχής, υπήρξε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδος που το δουκάτο των Αθηνών είχε πρόσκαιρα επεκταθεί προς όλες τις κατευθύνσεις και φυσικά και δυτικότερα εις βάρος του δεσποτάτου της Ηπείρου.

Ήταν η εποχή που την ηγεμονία του δουκάτου ασκούσαν οι πολεμιστές της «Καταλανικής Εταιρείας» ή «Μεγάλης Καταλανικής Κομπανίας».

Τι ήταν αυτοί; Ένα ευρωπαϊκό μισθοφορικό σώμα πολύ ικανών μαχητών που αρχικά είχαν προσληφθεί από τον τότε βυζαντινό αυτοκράτορα Ανδρόνικο Β’ Παλαιολόγο για να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους.

Στη διάρκεια της συνεργασίας τους διαφώνησαν, κατέστησαν ανεξέλεγκτοι και άρχισαν να κατεβαίνουν τον ηπειρωτικό ελλαδικό χώρο λεηλατώντας και καταστρέφοντας.

Ο δούκας των Αθηνών θέλησε και αυτός με τη σειρά του να τους χρησιμοποιήσει για να εξυπηρετήσει τα δικά του επεκτατικά σχέδια, αλλά οι Καταλανοί διαφώνησαν και μαζί του, εξολόθρευσαν το στρατό του, κατέλαβαν την εξουσία (!) το 1311 και ίδρυσαν στα γεωγραφικά όρια του δουκάτου ένα δικό τους κράτος, σύμφωνα με τα αντίστοιχα δεδομένα της μητρικής τους χώρας, της Καταλονίας (νομοθεσία, γλώσσα κτλ.). Το καταλανικό αυτό κράτος διήρκεσε μέχρι το 1388, οπότε και τελικά διαλύθηκε.

Γύρω στο 1325, το δουκάτο των Αθηνών υπό την καταλανική ηγεσία, όντας στο απόγειο της δόξας του και χάρη στη συνεχή επιθετική φύση των Καταλανών διεύρυνε τα εδάφη του και συνενώθηκε με το δουκάτο των Νέων Πατρών (τη σημερινή Υπάτη).

Από εκεί, οι Καταλανοί πολεμιστές προχώρησαν σε επιδρομές και νέες κατακτήσεις δυτικότερα στα εδάφη της Αιτωλίας τα οποία ανήκαν, όπως προείπαμε, στο δεσποτάτο της Ηπείρου. Έφτασαν δε τα όρια του κράτους τους μέχρι την Άρτα, περιλαμβάνοντας φυσικά Αιτωλία, Ακαρνανία κτλ.

Πολύτιμες πληροφορίες για το συγκεκριμένο θέμα αντλούμε από το σύγγραμμα «Οι Καταλανοί εν τη Ανατολή» του ιστορικού - συγγραφέα Επαμεινώνδα Σταματιάδη (1835 – 1901).

(“Των Καταλανών η ιστορία… ουδέν άξιον λόγον παρέχει… διότι ούτοι, κατακτήσαντες τας παρά ταις Αθήναις χώρας, δεν είχον άλλον τι να πράξωσι. Ο βίος των ήτο ληστρικός.” (...) “Αποθανόντος του αρχηγού αυτών, ο υιός αυτού…ελθών κατέλαβε την Αττικήν, Βοιωτίαν, Φωκίδα και Πάτρας, κυριεύσας δε της Ναυπάκτου και Λοκρίδος μετ’ άλλων Αρραγωνίων…προσέλαβε δε και τον τίτλο του Δουκός Δελφών”).

Από τα νέα αυτά κατακτημένα εδάφη εκδιώχτηκαν τελικά το 1331. Ακριβώς αυτό το διάστημα λοιπόν (1325-1331) προσδιορίζουμε τη δημιουργία, την επινόηση του όρου «Δομνίστα» από τους συγκεκριμένους Καταλανούς κατακτητές.

Η υπόθεσή μας εδράζεται αρχικά στην ετυμολογία της λέξης, ως εξής: Πιθανόν να πρόκειται για σύνθετη λέξη από το λατινικό ουσιαστικό “Dominus” (γενική “Domini”), που σημαίνει «κύριος», «αφέντης (στη γενική δηλ. «του αφέντη») και τη λατινική κατάληξη –iste (θηλυκό –ista), που σημαίνει «αυτός/η», «εκείνος/η»,  «κάποιος/κάποια που ανήκει σε κάτι άλλο».

Μ’ άλλα λόγια, η λέξη «Δομνίστα» θα μπορούσε ίσως να σημαίνει την κατάκτηση ή την ιδιοκτησία μιας περιοχής (γραμματικά πάντως σίγουρα ένα ουσιαστικό γένους θηλυκού στο οποίο θα αντιστοιχεί το “-ista”, κάτι σαν «la conquista: η κατάκτηση» ή «la propiedad: η ιδιοκτησία»), που πλέον «ανήκει στον αφέντη» (Dominus-i).

 Σαν να λέμε (να λένε, οι Καταλανοί), δηλαδή, ότι η «αυτή (η περιοχή, η κατάκτηση) εκεί, είναι του αφέντη», ως απόρροια της επιτυχημένης προέλασής τους προς τα δυτικά.

Προς επίρρωση των παραπάνω θα μπορούσαμε να αναφέρουμε και την εκδοχή σύμφωνα με την οποία ο «Κατελάνος», η ψηλότερη κορυφή του Παναιτωλικού όρους, πήρε το όνομά της από παράφραση της λέξης «Καταλανός», δείγμα ίσως της πορείας ή της εγκατάστασης του καταλανικού στρατεύματος στη συγκεκριμένη περιοχή.

Αν ρίξουμε δε και μια ματιά στο χάρτη, θα παρατηρήσουμε ότι η Υπάτη (πιθανή αφετηρία της εκστρατείας προς τα δυτικά), η Δομνίστα και το Παναιτωλικό όρος βρίσκονται σε μια ευθεία γραμμή σε μια υποτιθέμενη πορεία προς την Αιτωλία (και από εκεί στην Ακαρνανία και στην Άρτα).

Να προσθέσουμε τέλος ότι, σύμφωνα με τον Σταματιάδη, στην Ακαρνανία η λέξη «Καταλανοί» είναι ταυτόσημη με τη βαναυσότητα, τη φρικαλεότητα, τη λεηλασία κτλ. (“Εν Ακαρνανία το όνομα Καταλάνοι μέχρι της σήμερον είναι ταυτοσήμαντον του θηριώδους, άρπαγου, κακούργου”), ενώ ο χαρακτηρισμός «Καταλανός» θεωρείται βρισιά (“ίνα υβρίσωσι τινά ως αναίσχυντον και εις τους φόνους ενασμενιζόμενον, τον ονομάζουσι Καταλάνον”).

Όλα αυτά απόρροια πιθανώς εκείνων των ταραγμένων χρόνων και των θηριωδιών που προκάλεσαν κατά τη διάρκεια της επεκτατικής τους πορείας οι Καταλανοί επιδρομείς.

Παρόμοιες εγχαράξεις, άλλωστε, στη δημώδη παράδοση της Ευρυτανίας έχουμε και ως αποτέλεσμα μιας παραπλήσιας ιστορίας προγενέστερων χρόνων, εκείνης του 279 π.Χ. που περιλαμβάνει Γαλάτες, Κλαυσί και Κοκκάλια.

Καταλανοί και Δομνίστα, λοιπόν.

“Dominus/i” , “-iste/a”.

 «Εκεί, στου αφέντη».

Αλήθεια ή ψέμματα, κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά.  Προς το παρόν, παραμένει απλά «μια ιστορία»...


Κώστας Αθ. Νταλιάνης