Με την αρχή του νέου έτους, συνηθίζεται να κάνουμε έναν απολογισμό των πεπραγμένων της προηγούμενης χρονιάς, να βλέπουμε τα στραβά της και να αποφασίζουμε για τις αλλαγές προς το καλύτερο που πρέπει να επιδιώξουμε. Σε παγκόσμιο επίπεδο, όμως, αν σκεφτεί κανείς τους πολέμους, τις βομβιστικές ενέργειες, τα προσφυγικά κύματα, τον κίνδυνο της Ευρώπης να ξεπέσει σε φασιστικά καθεστώτα και όλα αυτά που ακούμε κάθε τόσο στις ειδήσεις, μάλλον αισιόδοξος δεν μπορεί να είναι. Ή μήπως δεν είναι έτσι ακριβώς;
Ένας μακαρίτης Σουηδός ακαδημαϊκός, ονόματι Χανς Ρόσλινγκ, είχε προσφάτως εντοπίσει μια ανησυχητική τάση: όχι μόνο πολλοί άνθρωποι στις προηγμένες οικονομίες δεν έχουν ιδέα ότι ο κόσμος βελτιώνεται συνεχώς, αλλά στην πραγματικότητα πιστεύουν ακόμη και το αντίθετο. Φυσικά αυτό δεν είναι αξιοπερίεργο, όταν τα δελτία ειδήσεων επικεντρώνονται στην αναφορά καταστροφών, τρομοκρατικών επιθέσεων, πολέμων και λιμών.
Ποιος γνωρίζει άραγε το γεγονός ότι κάθε μέρα περίπου 200.000 άνθρωποι σε όλο τον κόσμο ξεφεύγουν από το όριο τις φτώχειας; Ή ότι περισσότεροι από 300.000 άνθρωποι τη μέρα αποκτούν πρόσβαση στην ηλεκτρική ενέργεια και το καθαρό νερό για πρώτη φορά;
Αυτές οι ιστορίες ανθρώπων σε χώρες με χαμηλό εισόδημα απλά δεν προσφέρονται για την σύνταξη ενός συναρπαστικού δελτίου ειδήσεων. Αλλά, όπως επεσήμανε και ο Ρόσλινγκ στο βιβλίο του, είναι σημαντικό να θέτουμε όλες τις κακές ειδήσεις στη σωστή τους προοπτική.
Η πρόσφατη άνοδος του λαϊκισμού που σαρώνει τις δυτικές χώρες με τον Τραμπ, το Μπρέξιτ, και την εκλογή λαϊκιστών ηγετών σε άλλες χώρες και προκαλεί μεγάλη ανησυχία σε όσους ενδιαφέρονται για την παγκόσμια ευημερία. Αποδείχθηκε ότι αυτό που μέχρι τώρα φοβόμασταν, αυτή η «τρομερή παγκοσμιοποίηση» είναι ο μάλλον μόνος τρόπος για να εξασφαλίσουμε ότι η οικονομική ευημερία θα εξαπλωθεί σε όλες τις χώρες και όχι μόνο σε λίγες προηγμένες οικονομίες. Ενώ ορισμένοι αγιοποιούν το παρελθόν, μια από τις μεγαλύτερες αλήθειες της οικονομικής ιστορίας είναι ότι μέχρι πρόσφατα ένα σημαντικό μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού ζούσε κάτω από πολύ άθλιες συνθήκες -και αυτό ισχύει και για όλη την ανθρώπινη ιστορία.
Ας δούμε λοιπόν ορισμένα δεδομένα που αποδεικνύουν ότι ο κόσμος μας είναι σήμερα ένα πολύ καλύτερο μέρος συγκρινόμενο με λίγες δεκαετίες πριν:
Ακόμη και κατά τη διάρκεια της Βιομηχανικής Επανάστασης, το μέσο προσδόκιμο ζωής σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες δεν ξεπερνούσε τα 35 χρόνια περίπου. Αυτό φυσικά, δεν σημαίνει ότι οι περισσότεροι άνθρωποι πέθαιναν στα 30 ή τα 40 τους, καθώς ο μέσος όρος έπεφτε από τα πολύ υψηλά ποσοστά παιδικής θνησιμότητας. Επίσης ο θάνατος των γυναικών κατά τη διάρκεια του τοκετού ήταν επίσης ένα πολύ μεγάλο πρόβλημα. Τέλος, ορισμένες κοινές ασθένειες όπως η ευλογιά και η πανώλη, οι οποίες έχουν εξαλειφθεί πλήρως στις αναπτυγμένες χώρες σήμερα, τότε καθήμαζαν τον πληθυσμό.
Πάνω από έναν αιώνα πριν, τα ποσοστά παιδικής θνησιμότητας εξακολουθούσαν να υπερβαίνουν το 10% - ακόμη και στην Αμερική και την Αγγλία. Αλλά χάρη στη σύγχρονη ιατρική και στην καλύτερη δημόσια υγεία γενικότερα, ο αριθμός αυτός μειώθηκε σχεδόν στο μηδέν στις πλούσιες χώρες. Επιπλέον, αναπτυσσόμενες οικονομίες όπως η Ινδία και η Βραζιλία έχουν σήμερα πολύ χαμηλότερα ποσοστά παιδικής θνησιμότητας από εκείνα που είχαν οι πλούσιες χώρες πριν από έναν αιώνα.
Παρόλο που πολλοί ανησυχούν για μια ενδεχόμενη πληθυσμιακή έκρηξη στον πλανήτη, τα ποσοστά γονιμότητας μειώνονται σημαντικά σε ολόκληρο τον κόσμο. Σύμφωνα με εκτιμήσεις των Ηνωμένων Εθνών, ο παγκόσμιος πληθυσμός αναμένεται να σταθεροποιηθεί σε περίπου 11 δισεκατομμύρια μέχρι το τέλος αυτού του αιώνα.
Οι τεχνολογικοί ηγέτες, οι ΗΠΑ και η Δυτική Ευρώπη, έχουν μια ανάπτυξη της τάξης του 2% ετησίως, κατά μέσο όρο, τα τελευταία 150 χρόνια. Αυτό σημαίνει ότι τα πραγματικά επίπεδα εισοδήματος περίπου διπλασιάζονται κάθε 36 χρόνια.
Οι χώρες, όμως, με χαμηλό εισόδημα, συμπεριλαμβανομένης της Κίνας και της Ινδίας, αναπτύσσονται με πολύ ταχύτερους ρυθμούς τις τελευταίες δεκαετίες και πλησιάζουν γρήγορα τη Δύση. Ένας ρυθμός αύξησης 10% για μια παρατεταμένη περίοδο σημαίνει ότι τα επίπεδα των εισοδημάτων διπλασιάζονται περίπου κάθε επτά χρόνια. Και σίγουρα αποτελεί καλή είδηση το γεγονός ότι ο πλούτος μοιράζεται σε περισσότερους, σε ολόκληρο τον κόσμο.
Ενώ οι ανισότητες εντός των χωρών αυξήθηκαν ως αποτέλεσμα της παγκοσμιοποίησης, η παγκόσμια ανισότητα βρίσκεται σε σταθερή πτωτική τάση εδώ και αρκετές δεκαετίες. Αυτό οφείλεται κυρίως σε αναπτυσσόμενες χώρες όπου εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι έχουν δει το βιοτικό τους επίπεδο να βελτιώνεται. Στην πραγματικότητα, για πρώτη φορά από τη Βιομηχανική Επανάσταση, περίπου ο μισός παγκόσμιος πληθυσμός, μπορεί να θεωρηθεί ότι ανήκει στη μεσαία τάξη.
Σε όλη την ανθρώπινη ιστορία οι άνθρωποι ζούσαν κάτω από καταπιεστικά, αντιδημοκρατικά καθεστώτα. Σήμερα όμως, περίπου οι μισοί άνθρωποι ζουν σε δημοκρατίες. Από εκείνους που ζουν σε αυταρχικά καθεστώτα, το 90% βρίσκεται στην Κίνα. Εντούτοις, και καθώς η χώρα αλλάζει οικονομικό προσανατολισμό, φαίνεται ότι η συνεχιζόμενη οικονομική ανάπτυξη θα μπορούσε ενδεχομένως να οδηγήσει σε εκδημοκρατισμό (σύμφωνα με τη θεωρία εκσυγχρονισμού).
Καθ' όλη τη διάρκεια της ιστορίας, ο κόσμος συγκλονίστηκε από πολέμους. Στην πραγματικότητα, τουλάχιστον δύο από τις μεγαλύτερες δυνάμεις του κόσμου, ανά ιστορική περίοδο, βρισκόντουσαν σε συνεχείς συγκρούσεις μεταξύ τους για περισσότερο από το 50% του χρόνου μετά το 1500 μΧ. Κι ενώ οι αρχές του 20ού αιώνα ήταν ιδιαίτερα σκληρές με δύο παγκόσμιους πολέμους, τον ένα αμέσως μετά τον άλλο, η μεταπολεμική περίοδος ήταν πολύ ειρηνική. Για πρώτη φορά, δεν υπήρξε πόλεμος ή σύγκρουση στη Δυτική Ευρώπη για χρονικό διάστημα τριών γενιών περίπου. Και οι διεθνείς οργανισμοί, συμπεριλαμβανομένης της ΕΕ και του ΟΗΕ, έχουν οδηγήσει σε έναν κόσμο πιο σταθερό.
Λαμβάνοντας όλα αυτά υπόψη ας χαμογελάσουμε λίγο και ας δούμε τον κόσμο θετικότερα τη νέα χρονιά. Τα πράγματα είναι σαφώς δύσκολα. Δεν είναι όμως τραγικά.
