Η πανδημία του κορoνοϊού που ενέσκηψε επ’ εσχάτων επί των κεφαλών δικαίων και αδίκων είναι μια καταπληκτική ευκαιρία ενδοσκόπησης και αναδιάταξης των προτεραιοτήτων μας. Οι ιστορικοί και οι ψυχολόγοι της μάζας του μέλλοντος και του παρόντος θα έχουν πολλή δουλειά να κάνουν αναλύοντας τα δεδομένα που θα προκύψουν από την αναδιάρθρωση των ανθρώπινων σχέσεων. Αλλά και ειδικός να μην είσαι, αρκεί μια ματιά στις ειδήσεις ανά τον κόσμο για να δεις πόσο μεταβάλλει ο φόβος την συμπεριφορά και ποιον ρόλο παίζουν οι κοινωνικές αξίες στην αντιμετώπιση των κρίσεων.
Εκπλησσόμεθα αίφνης διότι η Κίνα κατόρθωσε να περιορίσει τα κρούσματά της, εφαρμόζοντας δρακόντειους νόμους και τιμωρώντας αμείλικτα τους παραβάτες των απαγορεύσεων που είχε επιβάλλει. Αισθανόμαστε σίγουρα ανώτεροι από εκείνους καθώς σ’ εμάς -τους δυτικούς και δημοκράτες- τέτοιες συμπεριφορές είναι απαράδεκτες, έστω και εις βάρος της δημόσιας υγείας. Πόσο εμπεριστατωμένη όμως είναι αυτή η αντίδρασή μας; Πόσο ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα;
Υπάρχει μια κινέζικη ταινία που κυκλοφόρησε φέτος και έσπασε τα ταμεία. Πρόκειται για την «Περιπλανώμενη Γη», μια ιστορία επιστημονικής φαντασίας, όπου τάχα επειδή ο ήλιος θα καταστρεφόταν, οι άνθρωποι τοποθέτησαν τεράστιες μηχανές στην γη και την μετακίνησαν εκτός ηλιακού συστήματος προκειμένου μετά από πολλά - πολλά χρόνια να τεθεί σε τροχιά γύρω από έναν άλλο ήλιο. Για να γίνει αυτό, ο μισός πληθυσμός της γης συγκεντρώθηκε σε τεράστιες υπόγειες πόλεις προκειμένου να επιβιώσει χρησιμοποιώντας πυρηνική ενέργεια.
Περνώντας όμως κοντά από τον Δία, γίνεται μια στραβή και ο πλανήτης μπαίνει σε πορεία σύγκρουσης μαζί του. Οι σεισμοί καταστρέφουν τις μηχανές και οι ήρωες της ταινίας αναλαμβάνουν δράση για να σώσουν τον κόσμο. Ποιοι είναι όμως αυτοί; Δεν έχουν καμία σχέση με τους χολιγουντιανούς αστέρες. Στην ταινία η ατομικότητα υποχωρεί και αναδεικνύεται η συλλογικότητα. Χωρίς να το θέλει ο σκηνοθέτης αποδίδει τις αξίες με τις οποίες μεγάλωσε και που φυσικά δεν έχουν καμία σχέση με το κομουνιστικό ιδεώδες ή την πολιτική κατάσταση.
Είναι πασίγνωστο στους ανθρωπολόγους εδώ και δεκαετίες ότι οι άνθρωποι στην Ασία και την Αφρική ανέκαθεν έθεταν ως προτεραιότητα την κοινότητα και ακολούθως τους εαυτούς τους. Χάνουν με τον τρόπο αυτό κάποια ατομικά δικαιώματα, υπερασπίζονται όμως την ομάδα.
Το περιεχόμενο της ταινίας ώθησε πολλούς να αμφισβητήσουν το βασικό της μήνυμα: Σε μια απελπιστική, και κρίσιμη κατάσταση, μπορούμε να θυσιάσουμε τη ζωή κάποιων ατόμων για να σώσουμε τις ζωές των άλλων;
Κρίνοντας από τις Δυτικές αξίες που αποδίδουν ύψιστη προτεραιότητα σε κάθε ανθρώπινη ζωή, αυτό είναι ένα εξαιρετικά αμφισβητούμενο ζήτημα. Πρόκειται για μια διαμάχη ανάμεσα στην τελεολογική την δεοντολογική ηθική. Η πρώτη είναι ηθική που απορρέει από το καθήκον ή την ηθική υποχρέωση προς ένα καλό και επιθυμητό τέλος. Αντίθετα η δεοντολογική ηθική, προτείνει ότι μια δράση πρέπει να βασίζεται στο κατά πόσον η ίδια η δράση είναι σωστή ή λανθασμένη σύμφωνα με τους κανόνες, αντί να βασίζεται στις συνέπειες που η δράση αυτή μπορεί να έχει.
Για παράδειγμα, ποιος πρέπει να σωθεί σε ένα ναυάγιο: ένας επιστήμονας με κρίσιμες γνώσεις για να βρει μια θεραπεία για τον νέο κορoνοϊό ή ένας απλός εργάτης; Αν επιλέξετε να σώσετε τον επιστήμονα για το καλό της ανθρωπότητας στο σύνολό της, είστε υποστηρικτής της τελεολογίας. Αν επιλέξετε να κάνετε κλήρωση είστε υποστηρικτής της δεοντολογίας που ευνοεί τη διαδικαστική δικαιοσύνη.
Δεδομένου ότι ο σκηνοθέτης Λιου φαίνεται να είναι υποστηρικτής της τελεολογίας, η άποψή του έχει φέρει σε αμηχανία το δυτικό κοινό και τους θεατές. Στην Περιπλανώμενη Γη, οι μισοί άνθρωποι στον κόσμο πεθαίνουν επειδή δεν έχουν την ευκαιρία να ζήσουν στις υπόγειες πόλεις. Όμως η επιλογή έχει γίνει με κριτήρια: την ηλικία, την κατάσταση της υγείας, το εάν υπάρχουν συγγενείς κλπ. Και φυσικά η θυσία τους δεν θα ξεχαστεί, ούτε θα αποβεί μάταια. Ωστόσο, στη σκηνή κλιμάκωσης της ταινίας, ένας αστροναύτης θυσιάζει τη ζωή του για να σώσει τη Γη και την ανθρωπότητα συντρίβοντας τον διαστημικό του σταθμό στον Δία, προκαλώντας μια τεράστια έκρηξη που απωθεί τελικά τον πλανήτη. Η δράση του φέρνει στο προσκήνιο τον παραδοσιακό ηρωισμό και την καλοσύνη των ανθρώπων.
Κανείς δεν ξέρει αν υπάρχει ελπίδα. Ότι ορισμένοι άνθρωποι πρέπει να αναλάβουν την ευθύνη να λάβουν αποφάσεις και να κάνουν θυσίες και να καθορίσουν τι πρέπει να κάνουν. Αυτός είναι ο πυρήνας της ιστορίας της περιπλανώμενης γης.
Τα ερωτήματα αυτά έρχονται ξανά στο προσκήνιο τώρα με τον κορoνοϊό. Οι Ιταλοί τα έζησαν ήδη. Ποιος θα νοσηλευτεί στην εντατική; Ο 55χρονος ή ο 75χρονος; Με ποια λογική θα γίνει η επιλογή; Πρέπει να επιστρέψουν στην Ευρυτανία όσοι διαμένουν μόνιμα στην Αθήνα; Έχουν το δικαίωμα να μολύνουν τους ηλικιωμένους των χωριών μας; Μα αυτοί που ζουν στην Αθήνα είναι τα παιδιά και τα αδέρφια μας. Είναι σωστό ένας γονιός να αρνηθεί στο παιδί του να γυρίσει στο σπίτι; Όταν μάλιστα το μαγαζί που δούλευε έχει κλείσει; Πώς θα πεισθούν οι νέοι ότι όλο αυτό δεν είναι ένα παιχνίδι;
Δύσκολες ερωτήσεις, ελλιπείς οι απαντήσεις. Αλλά απέχουμε πολύ από το να φτάσουμε έστω και στο μικρό δαχτυλάκι την νοοτροπία των Ασιατών και των Αφρικανών. Και μη διαμαρτυρηθεί κανείς γι’ αυτή την διαπίστωση. Ας πάει μόνο στο μπάνιο του και να ανοίξει το ντουλαπάκι του καθρέφτη για να δει πόσα αντισηπτικά βρίσκονται εκεί μέσα. Αντισηπτικά που λείπουν από άλλους γιατί δεν βρήκαν να τα αγοράσουν. Κι αυτό γίνεται σε όλα τα ντουλάπια όλων των ανθρώπων σε Βουλγαρία, Ιταλία, Γαλλία, Τσεχία, Ρουμανία, σε όλη την Ευρώπη σε όλη την Αμερική.
Ο εαυτός μας πάνω απ' όλα. Κι εδώ σηκώνει τα χέρια οποιαδήποτε ηθική, είτε τελεολογική είτε δεοντολογική.
