άρθρο από την έντυπη έκδοση

Τέλειωσαν την περασμένη εβδομάδα οι εξετάσεις των παιδιών που για μια ολόκληρη χρονιά δεινοπάθησαν άλλοτε μελετώντας και ξενυχτώντας και άλλοτε απλώς ανησυχώντας για ένα μέλλον που όσο κι αν προδιαγράφεται λαμπρό, άλλο τόσο αγχώνει και φοβίζει.

Είναι γεγονός ότι οι Έλληνες, λόγω των ειδικών συνθηκών που μεσολάβησαν από τη λήξη του εμφυλίου και μετά, καθώς και της μακρόχρονης οικονομικής δυσπραγίας της χώρας, ως μόνη διέξοδο κοινωνικής κινητικότητας είχαν τις σπουδές και μάλιστα τις ανώτερες. Αυτό σημαίνει ότι μοναδική ευκαιρία να ξεφύγει κάποιος από τη φτώχεια ήταν η μόρφωση.

Από την άλλη, οι μεταβολές στην οικονομική δραστηριότητα και οι εξελίξεις στην κοινωνία ανέκαθεν επηρέαζαν σημαντικά τις επιλογές σπουδών των νέων. Αν εξετάσει κανείς τις προτιμήσεις- επιλογές των υποψηφίων, στον ορίζοντα των τελευταίων π.χ. 50 χρόνων, θα διαπιστώσει τεράστιες μεταβολές, μεταμορφώσεις, καθώς πανεπιστημιακά τμήματα που λίγα χρόνια πριν «έκαιγαν» τις καρδιές των υποψηφίων, σήμερα βρίσκονται στα αζήτητα των επιλογών τους.

Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και μέχρι τη δεκαετία του ΄70, οι πολυτεχνικές σπουδές με επίκεντρο τις Σχολές των Πολιτικών Μηχανικών, των Αρχιτεκτόνων και των Μηχανολόγων- Ηλεκτρολόγων, συγκεντρώνουν τις περισσότερες πρώτες προτιμήσεις των υποψηφίων. Το υψηλό εισόδημα, καθώς και το κύρος και το γόητρο που εξασφάλιζαν την εποχή εκείνη τα αντίστοιχα επαγγέλματα ήταν ο μαγνήτης για την επιλογή των σπουδών που οδηγούσαν σ’ αυτά. Στη δεκαετία του ΄90, αλλάζουν πολύ γρήγορα οι προτιμήσεις των υποψηφίων, καθώς αλλάζουν ταχύτατα οι προσανατολισμοί στην αγορά εργασίας. Παράδειγμα, η ανάπτυξη των ΜΜΕ επηρεάζει και την «απογείωση» των Σχολών Δημοσιογραφίας (Αθήνας - Θεσσαλονίκης - Παντείου).

Σε λιγότερο όμως από μια γενιά, το πανεπιστήμιο, η μόρφωση, το πτυχίο, έπαψαν να προσφέρουν όχι απλώς επαγγελματική εξασφάλιση, αλλά έπαψαν να προσφέρουν και κοινωνική καταξίωση, κι έχασαν και το συμβολικό τους φορτίο: η αποφοίτηση δεν είναι ούτε καν μυητήρια τελετή, η «αγορά» απαιτεί και δεύτερο πτυχίο και ειδίκευση και διδακτορικό και περαιτέρω ειδίκευση. Το πέρασμα αρχίζει χοντρικά στα δεκαεπτά και τελειώνει στα είκοσι πέντε, στα τριάντα, στα τριάντα-κάτι, όσο αντέξει ο νέος, αυτός που ενηλικιώνεται και ωριμάζει και γεύεται τον κόσμο ως αιώνιος έφηβος, εξαρτημένος και ιδρυματισμένος. Ιδού η μοίρα της μεσαίας τάξης, μια όψη της τουλάχιστον. Μακρά εφηβεία μες στην ανασφάλεια και τη διακινδύνευση.

Και τι γίνεται μετά; Ας υποθέσουμε ότι κάποιος καταφέρνει και ξεπερνά τα εμπόδια που του θέτει η κοινωνικοοικονομική του θέση και εισάγεται σε κάποια σχολή αυξημένου κύρους. Εξασφαλίζει άραγε αυτό την επιτυχία του στο μέλλον; Δυστυχώς ούτε και αυτό είναι σίγουρο. Μια ευρωπαϊκή μελέτη, δείχνει ότι η "αξία" του διπλώματος στην αγορά εργασίας ενισχύεται και από την κοινωνική προέλευση που συνεπάγεται, εκτός των άλλων, γνωριμίες, διασυνδέσεις, κοινωνικές σχέσεις, κοινωνική γνώση και ικανότητα αξιοποίησης των κοινωνικών σχέσεων.

Αλήθεια, τι προοπτικές έχει σήμερα ένας πτυχιούχος της Νομικής; Μήπως η κοινωνική του προέλευση δεν θα είναι εκείνη που θα παίξει κυρίαρχο ρόλο στο αν θα γίνει στέλεχος του ιδιωτικού ή του δημόσιου τομέα, μεγαλοδικηγόρος ή βουλευτής από τη μια, ή αν θα γεμίζει ράφια στα σουπερμάρκετ;

Όλα όσα αναφέραμε ως τώρα, εντούτοις, είναι η άποψη των γονιών, όχι των ίδιων των παιδιών! Για εκείνα όλα είναι θαμπά, ασαφή, άγνωστα, αλλά όχι κατ’ ανάγκην τρομακτικά· μάλλον, συναρπαστικά. Στα δεκαεπτά, στα δεκαοκτώ, όλα είναι συναρπαστικά, όλα μπορούν να συμβούν, ο χρόνος περιμένει μπροστά, ανεξάντλητος.

Οι νέοι, δηλαδή, δεν συμμερίζονται ακριβώς αυτή τη δυσθυμία, την ίδια ανασφάλεια. Και πώς θα μπορούσε να γίνει αλλιώς; Γι' αυτούς ο χρόνος είναι στο πλευρό τους, είναι σύμμαχος, έρχεται φορτωμένος υποσχέσεις. Κι αυτό συνεχίζεται αενάως, αυτό συνέβαινε πάντα με τους νέους και θα συμβαίνει εσαεί, είτε το ημερολόγιο γράφει 1964, είτε 1974, είτε 2014 είτε 2044!

Δεν είχαν άδικο οι Ρόλινγκ Στόουνς που το 1964 τραγουδούσαν:

"Go ahead, baby, go ahead.

Go ahead and light up the town

 And baby, do anything your heart desire

Time is on your side…"

Δηλαδή:

Μπροστά, μωρό μου, πάντοτε μπροστά!

Τράβα μπροστά και φώτισε την πόλη.

Κάνε, μωρό μου, αυτό που θέλει η καρδιά σου

κι ο χρόνος θα 'ναι πάντα απ' τη μεριά σου!