Παρασκευή, 29 Μαρτίου 2024

ev media-logo


Του χρόνου τα γυρίσματα... Το άρθρο του Διονύση Κ. Παρούτσα

earth111111

Νέο έτος, νέος κύκλος, συνέχεια στο αέναο γίγνεσθαι του σύμπαντος. Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, αυτές τις μέρες ο καθένας μας οδηγεί τον νου του στο αναπόφευκτο πέρασμα του καιρού, στο ασταμάτητο φυλλορρόημα του χρόνου. Θα έλεγε κανείς πως είναι οι συνθήκες της σημερινής κοινωνίας που μας ωθούν να αναρωτιόμαστε και να συλλογιζόμαστε πάνω σ' αυτό το ζήτημα. Δεν είναι όμως ακριβώς έτσι.

H μελέτη του χρόνου υπήρξε ταυτόχρονα η πρώτη επιστήμη και η πρώτη μορφή οργανωμένης θρησκείας της ανθρωπότητας. Η σημερινή κοινωνία αποτελεί έναν άμεσο εξελικτικό απόγονο της αγροτικής κοινωνίας της Νεολιθικής Εποχής, όπως διαμορφώθηκε μετά τη λήξη της τελευταίας περιόδου των παγετώνων. Για πρακτικούς λόγους, τοποθετούμε χονδρικά την υποχώρηση των πάγων πριν δέκα χιλιάδες χρόνια. Δεν είναι τυχαίο βέβαια ότι με τη βελτίωση των κλιματολογικών συνθηκών πού ενθάρρυναν την ανάπτυξη της γεωργίας, εμφανίστηκαν και τα πρώτα δείγματα του πολιτισμού.

Δυο χιλιάδες χρόνια περίπου μετά τους παγετώνες, μ' άλλα λόγια γύρω στο 7000 π.Χ., οι άνθρωποι ζουν ήδη σε χωριά και καλλιεργούν τη γη. Άλλα, η εμφάνιση της γεωργίας προϋποθέτει τη συνειδητοποίηση του βασικότερου φυσικού ρυθμού πού επηρεάζει τη ζωή πάνω στον πλανήτη μας: την ετήσια ανακύκλωση των εποχών.

Ακόμη και οι πιο μακρινοί μας πρόγονοι είχαν αντιληφθεί όχι μόνον την αυταπόδεικτη εναλλαγή της μέρας με τη νύχτα, αλλά και τις μεταβολές στη διάρκεια της μέρας και της νύχτας από εποχή σε εποχή, καθώς και τις μεταβολές των μεγάλων ορατών άστρων αντίστοιχα.

Ξεκινώντας από την παρατήρηση της περιοδικής μεταμόρφωσης της Σελήνης κάθε 29 ήμερες, και προχωρώντας στην παρακολούθηση της κίνησης του ουράνιου θόλου, οι άνθρωποι της Νεολιθικής Εποχής εξοικειώθηκαν με τους κοσμικούς ρυθμούς. Η επίγνωση των κοσμικών αλλαγών και επίγειων φαινομένων πού συνοδεύουν την εναλλαγή των εποχών συνεχίστηκε για πολλές χιλιετίες. Μόνο στις μέρες μας, στα πλαίσια της βιομηχανικής κοινωνίας, ο άνθρωπος έπαψε να ενδιαφέρεται έντονα για τα εποχιακά φαινόμενα, στράφηκε προς την Τηλεόραση και ανέθεσε την παρακολούθηση τους στους ειδικούς.

Με την αστικοποίηση που ξεκίνησε πριν δυο περίπου αιώνες, ο άνθρωπος άρχισε να ξεκόβει από τους ρυθμούς της εποχιακής εναλλαγής. Φώτισε τη νύχτα με ισχυρά τεχνητά μέσα, άρχισε να απασχολείται με εργασίες πού δεν είχαν καμία σχέση με ζώα και φυτά. Τα τελευταία συνέχισαν βέβαια να ζουν απόλυτα προσαρμοσμένα στους κοσμικούς ρυθμούς. Αν ο άνθρωπος ωστόσο προσαρμόστηκε στα νέα δεδομένα της εκβιομηχανοποιημένης ζωής, δεν έπαψε από την άλλη μεριά να σκέφτεται σύμφωνα με τις εμπειρίες της αγροτικής καταγωγής του. {div float:right}{module Google (Τετράγωνο 300χ250 κειμενο)}{/div}

Από την πρωτογονική μανία μας με τους ζωτικούς ρυθμούς του χρόνου, όπως εκφράζονται από τις εποχές και τους μηνιαίους κύκλους, προχωρήσαμε τώρα σε μια καινούρια φάση, όπου ο συνηθισμένος πολίτης της ανεπτυγμένης μας κοινωνίας έχει στο χέρι του ένα χρονόμετρο πού μετράει ακόμη και τα δευτερόλεπτα. Στον αθλητισμό, ακόμη και το εκατοστό του δευτερολέπτου είναι απαραίτητο για να σημειωθεί η απόδοση.

Στην τεχνολογία, η ταχύτητα και η ακρίβεια των ηλεκτρονικών υπολογιστών δεν δεσμεύεται πλέον από τα σφάλματα των μηχανικών κατασκευών, αλλά λειτουργεί με την εκπληκτική ταχύτητα του φωτός η μάλλον του ηλεκτρικού ρεύματος καθώς περνάει από τα κυκλώματα.

Πέρα από την ακρίβεια των κλασμάτων του δευτερολέπτου στην τεχνολογία ο χρόνος παίζει έναν σημαντικό ρόλο στη ζωή ενός ταξιδιώτη, πού υποβάλλεται στην αλλαγή των ωρών εξαιτίας της ταχύτητας των σύγχρονων τζετ. Περνώντας τη Γραμμή Ημερομηνίας μπορεί κανείς σήμερα να ξαναζήσει την προηγούμενη μέρα η να πηδήξει κατευθείαν στην επόμενη. Μπορεί κανείς να κάνει δυο φορές, Χριστούγεννα, η να μην τα γιορτάσει καθόλου, περνώντας από την παραμονή στη δεύτερη μέρα των Χριστουγέννων.

Η περιστροφή της Γης γύρω από τον άξονα της και γύρω από τον Ήλιο καταγράφεται πλέον με τόση ακρίβεια ώστε ο βασικός ρυθμός πού προσδιόριζαν κάποτε οι μέρες και οι νύχτες να μην έχει πλέον ιδιαίτερη σημασία για τον άνθρωπο της βιομηχανικής κοινωνίας που ζει βασισμένος στο δευτερόλεπτο. Στη διαστημική εποχή αυτή καθαυτή η Γη δεν θεωρείται σοβαρό χρονόμετρο. Ο άνθρωπος προτιμά να ρυθμίζει τη ζωή του με την τοπική ώρα που του δίνουν τα αστεροσκοπεία.

Οι γιορτές του χειμερινού ηλιοστασίου όπως τα Χριστούγεννα και η Πρωτοχρονιά, έχασαν τη σημασία τους. Δεν συμβολίζουν πλέον το πέρασμα της μικρότερης μέρας του χρόνου, αλλά προσδιορίζονται από τα ημερολόγια. Και οι τυπικές ευρωπαϊκές γιορτές του χειμερινού ηλιοστασίου γιορτάζονται σήμερα ακόμη και στο νότιο ημισφαίριο μέσα στην κάψα του καλοκαιριού. Ελάχιστοι είναι σήμερα οι άνθρωποι πού νιώθουν άμεσα συνδεδεμένοι με τους φυσικούς ρυθμούς του χρόνου, και ακόμη λιγότεροι καταλαβαίνουν την καταγωγή των ρολογιών πού φορούν στο χέρι τους.

Ακόμη και οι σύγχρονοι ναυτικοί δεν ασχολούνται με αστρονομικές ενδείξεις και χρονόμετρα, αλλά προτιμούν να μεταφράζουν τα σήματα των τεχνητών δορυφόρων για να βρίσκουν το στίγμα τους. Απομένει στους αστρονόμους και στους τεχνικούς των διαστημικών κατασκευών να ρυθμίζουν τους τεχνητούς δορυφόρους σύμφωνα με τους φυσικούς ρυθμούς της περιφερόμενης Γης.

Αυτά σε ότι αφορά την αντικειμενικότητα του χρόνου. Υπάρχει όμως, και αυτό που λέμε υποκειμενικός χρόνος, αυτό που αισθανόμαστε ανάλογα με την ψυχική μας διάθεση: Πόσο ατελείωτα, αλήθεια, φαίνονται τα δευτερόλεπτα όταν περιμένουμε ένα αγαπημένο πρόσωπο στο σταθμό του τρένου!

Πόσο βασανιστικά αργά περνά ο καιρός όταν η μονοτονία και η ρουτίνα κυριεύουν τη ζωή μας. Και μετά, όταν αναθυμόμαστε τις στιγμές αυτές, τις κενές και τις άχρωμες, πόσο γρήγορα μας φαίνεται πως πέρασαν… Και πόσο γρήγορα αντίθετα όταν κάνουμε κάτι που μας ευχαριστεί!

(Από το βιβλίο "Τα μυστικά του χρόνου του τζ. Γκρίμπιν)

Τι καλύτερη ευχή λοιπόν για το νέο έτος από τον τελευταίο στίχο του ποιήματος "Αν" του Κίπλιγκ:

Αν να γεμίσεις το μπορείς κάθε λεπτό που πάει
μ' εξήντα δευτερόλεπτα π' αξίζουν να κυλάει,
τότε δικιά σου θα 'ναι η γη και όσα εκείνη
δίνει γιε μου. Και το καλύτερο: Άνθρωπος θα' χεις γίνει!